Doorzichtige afvalbakken: vies of sociaal bewijs?

Is het zo dat een doorzichtige afvalbak voor minder zwerfafval zorgt door het principe van sociale bewijskracht? Aan de ene kant zou je denken: ja, want mensen zien hoeveel afval er al weg is gegooid door anderen. Het principe van sociale bewijskracht kan ervoor zorgen ervoor dat mensen denken: "als anderen het ook doen..". Bij het idee van een doorzichtige afvalbak kreeg ik zelf de rillingen. Heb je weleens in een afvalbak gekeken? Soms moet je dichtbij komen om er nog iets bij te proppen en dan zie je vieze bakjes saus en ondefinieerbare halfvergane etenswaren: smerig! Bij een doorzichtige afvalbak zie je al die smerigheden overduidelijk zitten. Behalve dat het mij ontzettend vies lijkt, kan het mogelijk ook een averechts effect hebben.

Het bushokje als afvalbak

Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat wanneer de omgeving er onverzorgd uitziet, mensen geneigd zijn zelf ook meer rotzooi te maken. In Nieuw-Zeeland bereikten de makers hierdoor een averechts met een anti-afval campagne. De campagne was ludiek van opzet. Het afval dat mensen achterlieten bij de bushalte werd elke dag verzameld in de abri van de bushalte. Bij deze doorschijnende afvalbak plaatsten ze de tekst: “This is the rubbish dropped around this busstop since monday”. Heel origineel en trekt vast de aandacht, maar bereikt het ook het gewenste effect? Helaas bleken mensen juist meer afval achter te laten. Mogelijk omdat ze allemaal hun eigen aandeel aan het kunstwerk wilden hebben (Kijk, dat is mijn flesje!), maar negatieve sociale bewijskracht kan ook een rol gespeeld hebben.

Broken window theory

Al in de jaren tachtig stelden criminologen dat wanorde in de omgeving bijdraagt aan het ontstaan van criminaliteit. Daarop voortbordurend onderzochten Groningse sociologen deze zogenaamde broken window theory: leidt een puinhoop tot meer puinhoop? Ze onderzochten dit in verschillende experimenten. In het ene experiment hielden ze op afstand de wacht bij een hek waarop twee borden hingen: “Geen doorgang” en “Hier geen fietsen plaatsen”. Toen er geen fietsen tegen het hek stonden, ging toch nog 27% toch door het hek (het was een kortere route). Vervolgens zetten de onderzoekers een aantal fietsen tegen het hek, dit had tot gevolg dat maar liefst 82% van de mensen de doorgang gebruikte! In een ander experiment vonden de onderzoekers eenzelfde effect. In een steegje waar een verbodsbord op het spuiten van graffiti stond, hingen ze onzinnige reclamefoldertjes aan de sturen van de fietsen. Toen de eigenaren van de fietsen terugkwamen gooide een derde het foldertje op de grond. Vervolgens gingen de onderzoekers aan de slag met bussen graffiti en spoten de muren helemaal vol. Terwijl de nietsvermoedende deelnemers aan het onderzoek zich niet eens altijd bewust waren van het verbroken graffiti verbod, gooide maar liefst 69% het reclame foldertje zonder pardon op straat! 

Smerig, maar effectief

Deze experimenten laten zien dat wanneer anderen verboden hebben genegeerd, dat kan leiden tot ongewenst gedrag. Hoe goed bedoeld ook, het zien van de enorme hoeveelheden afval dat mensen laten slingeren bij een bushokje was dus niet een beste zet. Wanneer de afvalbakken doorzichtig zijn, zie je dat anderen voor je wel het juiste gedrag hebben vertoond. Het afval ligt waar het hoort, mogelijk treedt hier dus toch positieve sociale bewijskracht op. Maar hoe dan ook blijf ik het toch een smerig idee vinden: een doorzichtige afvalbak.. Een schone omgeving die laat zien dat anderen het goed doen, spreekt mij dan toch meer aan.